Boekhandel Hijman heeft een lange traditie in de Arnhemse samenleving. Het is een bewogen geschiedenis die wordt getekend door de oorlog. Het is ook de geschiedenis van liefde voor boeken en nieuwe literatuur, en van de betrokkenheid van klanten en medewerkers bij hun boekhandel.
(Rudolf Hijman over zijn vader Simon Hijman Jzn. in Plaats van ontmoetingen, 1956)
Vanaf 1895 boekhandel Hijman
In 1895 startte Simon Hijman Jzn. een boekhandel aan de Koningstraat 64. In 1919 ontstond na een fusie Hijman, Stenfert Kroese en Van der Zande NV. De boekhandel bloeide en werd voor Arnhem een ‘plaats van ontmoetingen’. Naast boekhandel was Hijman, Stenfert Kroese en Van der Zande uitgever van eigentijdse literatuur. Vanaf 1920 verscheen bijvoorbeeld de 21-delige serie Palladium, waarin in kleine, prachtig verzorgde oplagen de mooiste teksten werden gepubliceerd van de jonge generatie schrijvers, zoals Adriaan Roland Holst en Jan Greshoff. De uitgave van de Geschiedenis de Nederlandse Letterkunde (1926) was jarenlang de meest toonaangevende Nederlandse literatuurgids. Simon Hijman verzamelde een grote collectie bibliografieën, waaronder de complete werken van Dickens, Goethe en Shakespeare.
In 1941 werd de boekhandel door de Duitse bezetter in beslag genomen. Hijman en zijn zoon Rudolf Julius, beiden directeur, werden ontslagen. Hijman en zijn echtgenote doken onder maar werden verraden en gedeporteerd naar Auschwitz, waar ze op 6 september 1944 zijn gestorven.
Door onbekende oorzaak brandde het pand aan de Koningstraat op 30 april 1945 geheel uit. De door de medewerkers geredde boekenverzameling en alle inventaris ging daarbij verloren.
Rudolf Julius Hijman zette na de oorlog de activiteiten van Hijman, Stenfert Kroese en Van der Zande voort. Met hulp van de Gemeente Arnhem opende hij een nieuwe boekhandel aan de Grote Oord 15, een voormalige kruidenierszaak. En al snel werd Grote Oord 15 weer een ‘plaats van ontmoetingen’ zoals eerder in de Koningstraat. Tot 1970 berustte het eigendom van de winkel bij Rudolf Julius Hijman. Hij had geen opvolger en het beheer van het pand werd belegd bij de Stichting Rudolf Julius Hijman, met de nadrukkelijke opdracht Grote Oord 15 te verhuren aan een literaire kwaliteitsboekhandel. Vanaf 1974 was Wim Dorman bedrijfsleider en vanaf 1982 eigenaar van ‘Hijman Boeken’. In 2006 werd de winkel overgenomen door Everhard Arends en werd de naam gewijzigd in ‘Boekhandel Hijman & Arends’.
Ongerijmd
In 2006 opende aan de Nieuwstad een kleine nieuwkomer haar deuren, boekhandel Ongerijmd. Eigenaar Theo Beneder begon een boekwinkel met de specialisaties kunst, geschiedenis, filosofie, poëzie en landschap. Terwijl in de grote boekhandels de aandacht steeds meer naar bestsellers werd verlegd, bood Ongerijmd de mooie en minder bekende uitgaven, waaraan actief aandacht werd gegeven via workshops, lezingen, festivals en ‘cafe’s’. Al snel werd Ongerijmd een geliefde plek voor Arnhemse cultuur- en boekenliefhebbers. Voorzichtig werd samenwerking met het grotere Hijman&Arends gezocht. Toen deze in de zomer van 2013 failliet ging, mobiliseerde Theo Beneder de Arnhemse boekenliefhebbers. Met resultaat: meer dan honderd mensen (Reddende Engelen) namen een aandeel, waarmee Ongerijmd de overname kon financieren. Ongerijmd verhuisde naar de Grote Oord en vanaf juli 2013 werd de naam Hijman Ongerijmd.
Per 1 januari 2020 zijn Monique Warnier en Frank Tazelaar de directie van Hijman Ongerijmd. Ze waren in het verleden de gezamenlijke oprichters van literair productiehuis Wintertuin, en van de Bachelor Creative Writing aan ArtEZ Arnhem.
Gedenksteen
Naast de ingang van de winkel herinnert een gedenksteen aan de bewogen geschiedenis van de boekhandel en haar vroegere eigenaren. De steen is in 1920 ontworpen door grafisch kunstenaar Jan van Krimpen. In het midden staat het handelsmerk van de firma: een menora, een zevenarmige Joodse kandelaar. Daar omheen staat het motto Het Schoone Kennen Veredelt de Ziel. Dit motto is bedacht door dichter Jan Greshoff, hij gebruikte hiervoor de beginletters van de firmanaam Hijman, Stenfert Kroese en Van der Zande.
Baken van boeken
Aan de gevel op de hoek van Grote Oord en Varkensstraat hangt sinds juni 2017 een gevelkunstwerk dat bestaat uit de contouren van een stapel boeken. Het ontwerp is van Jan van IJzendoorn. Het inhoudelijk concept van het kunstwerk sluit aan op de missie en positie van de boekhandel (lezen en denken bevorderen, de boekhandel als ‘plaats van ontmoetingen’ en de rol in het culturele netwerk van Arnhem) en dat van pandeigenaar Hijman, Stenfert Kroese & Van der Zande BV (het behoud van een kwaliteitsboekhandel in Arnhem in de geest van de familie Hijman).
Initiatiefnemers zijn de eigenaar van het pand en de boekhandel. Het Mondriaan Fonds heeft met een flinke subsidie bijgedragen. Daarnaast brachten vele klanten en andere relaties van de boekhandel 5000,00 bij elkaar.
Het pand, de bewoners en de geschiedenis
Niet alleen de boekhandel heeft een bijzondere geschiedenis, ook over het historische pand in de Arnhemse binnenstad is veel te vertellen.
Margo Klijn schreef er een boek over: Plaats van Ontmoetingen. De geschiedenis van Grote Oord 15 te Arnhem (1482-2017), Margo Klijn verbindt de levens van de bewoners aan Grote Oord 15 met de vaak roerige gebeurtenissen die in Arnhem en daarbuiten plaatsvonden met uitstapjes naar boeken en literatuur. Maar steeds als uitgangspunt: Plaats van Ontmoetingen.
Vijf eeuwen geleden was het pand een woonhuis. Het wordt in 1482 voor het eerst genoemd wanneer Wichman van Eymeren zijn ‘huis en hofstede’ aan de Grote Oord verkoopt. De dochter van Wichman, Reinalda, staat bekend als schrijfster van een gebedenboek uit 1535, een bestseller in die tijd. Een aantal bekende Arnhemse stadsbestuurders zijn in de loop van de jaren eigenaar van het huis. Aan het eind van de zeventiende eeuw wordt het woonhuis een bedrijfspand. Achtereenvolgens zijn er een grutterij met een stal en een grutmolen, een expediteur en verschillende soorten winkels, tot Rudolf Hijman zich er in 1945 vestigt. Op dat moment komen twee verhalen bij elkaar, die van
het huis aan Grote Oord 15 en die van de boekhandel -die vijftig jaar eerder elders in de stad was begonnen. En nog altijd is Hijman Ongerijmd een baken van boeken.
Plaats van Ontmoetingen. De geschiedenis van Grote Oord 15 (1482-2017)
uitgegeven door Hijman Ongerijmd. Verkrijgbaar voor 15,00
